Rau là thức ăn giàu dinh dưỡng cho người, đồng thời cũng là nguồn thức ăn của nhiều động vật trong đó có sâu và các vi sinh vật gây hại khác. Vì thế rau thường bị một số loài sâu gây hại rau:

Sâu tơ (Pleutella xylostella)

Sâu tơ là loài sâu, họ Yponomeulidae, hại các loại rau thuộc họ cải như su hào, bắp cải, cải xanh, su lơ, ở các vùng trồng rau trên khắp thế giới.

Vòng đòi sâu tơ 20 – 40 ngày. Trứng hình bầu dục màu vàng nhạt, sâu non màu xanh nhạt, sâu đẫy sức dài 8 – 10mm, thường nằm dưới mặt lá non hoặc lá bánh tẻ. Khi động vào chúng nhả tơ buông mình xuống dưới. Nhộng màu vàng nhạt, dài 5 – 6mm, bên ngoài kén có lớp tơ mỏng. Ngài dài 6 – 7mm. Màu xám đen, thường nấp dưới mặt lá. Khi bị khua động thì bay từng đoạn ngắn rồi lại nấp vào tán lá. Sâu non lúc nhỏ gậm phía dưới mặt lá thành từng lỗ, để lại lớp biểu bì ở mặt trên, đến tuổi thứ 2 ăn thủng lá thành từng vùng nhỏ. Sâu phá hại nặng nếu không kịp thời phát hiện. Sâu phát triển nhiều từ tháng 9 đến tháng 4 năm sau, đặc biệt nhiều từ tháng 10 đến tháng 3 năm sau.

Phòng trừ sâu tơ bằng cách luân canh giữa cây họ cải và các cây họ khác như trồng cải xen với cà chua. Bắt nhộng, vệ sinh đồng ruộng. Tưới rau vào lúc chiều mát, khi Mặt trời sắp lặn. Chỉ dùng thuốc khi sâu còn nhỏ; phun thuốc luân phiên, phun thuốc trừ sâu ở vườn ươm và thòi kỳ cây con bằng Sherzd, Deeks, nonolt. Dùng thuốc BT hoặc chế phẩm NPV theo chỉ dẫn. Kết thúc phun thuốc trưóc lúc thu hoạch 10 – 15 ngày.

Sâu khoang (Spodorptera liture)

Loài sâu ăn tạp, họ Noctỉudae, phá hại cây trồng và cây dại thuộc nhiều họ thực vật khác nhau. Thường gặp ở bắp cải, khoai tây, rau muống, khoai lang, khoai sọ, cà.

Đẻ trứng thành ổ trên lá, ngoài phủ bằng lớp lông mịn. Sâu non lúc nhỏ sống thành đám về sau phân tán. Vòng đòi trung bình 22 – 30 ngày. Sâu non có 6 tuổi, màu thay đổi từ xanh lục đến nâu vàng. Sâu đẫy sức màu xám hoặc đen sẫm, dài 38 – 50mm. Nhộng màng hình ống dài 17 – 20mm, màu nâu hoặc màu cánh gián có nhiều vân đen ở trên, Sâu phá hại mạnh vào tháng 5 – 6. Phòng trừ bằng cách vệ sinh đồng ruộng trước vụ gieo trồng. Dùng thuốc Decis, Sherpa theo chỉ dẫn và sử dụng chế phẩm NPV và BT.

Sâu xám (Agrotis ypsilon)

Loài sâu phân bố rộng ở nhiều nước nhiệt đới và cận nhiệt đới, phá hại hoa màu, rau, lương thực, họ Noctuidae.

Vòng đời có 4 giai đoạn: bướm, trứng, sâu non và nhộng. Bướm màu nâu tối hoặc xám tro, dài 16 – 23mm. Trứng hình bán cầu, lúc mới đẻ màu trắng sữa, sau chuyển sang hồng hoặc tím. Sâu non màu xám tối hoặc đen bóng. Sâu có 6 tuổi kéo dài 22 – 53 ngày tùy thuộc nhiệt độ: tuổi 1 – 2 gặm biểu bì hoặc ăn thủng lá, tuổi 3 bắt đầu cắn đứt ngang thân cây con. Nhộng hình ống dài 18 – 24mm, thon dần về phía đuôi. Ở Việt Nam, sâu gặp khắp các tỉnh phía Bắc đến Thừa Thiên Huế. Sâu phá hại từ tháng 10 đến tháng 4 năm sau, mạnh nhất là từ tháng 12 đến tháng 2 năm sau.

Phòng trừ bằng cách diệt bướm bằng bả chua ngọt đầu vụ gieo; làm đất ải và diệt sạch cỏ trong ruộng; dùng thuốc Basudin hạt rắn vào đất theo hàng cây hoặc Diazinon, Decis phun vào gốc theo chỉ dẫn.

Bọ nhảy sọc thẳng (Phyllotrata rectilineata)

Loài côn trùng họ Chrysomelidae. Bọ trưởng thành dài 2 – 4mm. Trên cánh cứng có nhiều chấm đen xếp thành hàng dọc song song nhau. Giữa cánh có sọc màu vàng nhạt dọc theo cánh. Sâu non hình giun, màu vàng tươi, sông và hóa nhộng dưới đất. Bọ nhảy có tập tính giả chết, ưa khô và ấm. Đẻ trứng dưới đất và rễ cây. Bọ trưởng thành vận động nhanh, cắn thủng lá. Xuất hiện và phá hại mạnh vào tháng 3 – 5 và tháng 7 – 9, mật độ 1000 con/m2. Vòng đòi 19 – 54 ngày; trứng 3 – 9 ngày; sâu non 13-28 ngày; trưởng thành 3 – 17 ngày.

Bọ nhảy phá hại bắp cải, rau cải, su hào, cây con trong vườn ươm. cắn rễ phụ dưới đất, đục gốc rễ chính làm cây úa vàng.

Phòng trừ

Trồng luân canh giữa cây họ Cải với các loài cây khác họ. Làm sạch cỏ bò, vườn ươm.

Khi mật độ bọ nhảy cao thì dùng Diazinon sữa 50% pha 1/1000 hoặc Diplerex pha 1/600 phun 500 lít thuốc đã pha cho 1 hecta, phun từ mép ngoài vào trong.

Rệp rau cải (Brevicoryne brassicae)

Loài rệp rất nhỏ, họ Aphididae, to bằng hạt vừng màu vàng hay xanh vàng. Phá hoại nhiều loài rau cải. Có 2 loại hình rệp: rệp cái có cánh và không cánh, do rệp cái có cánh đẻ ra.

Rệp cái không cánh to hơn, dài 2mm. Sinh sản rất nhanh, tập trung ở các búp và cành lá cây nông nghiệp, chích hút nhựa cây, làm cây còi cọc, lá héo vàng khô xoăn lại. Ngoài ra rệp còn làm môi giới truyền bệnh do virus.

Phòng trừ bằng cách làm vệ sinh đồng ruộng, diệt cỏ dại. áp dụng biện pháp phòng trừ tổng hợp. Tưới nước đầy đủ cho rau.

Sâu xanh (Helicoverpa armigera)

Loài sâu gây hại rau muống, cà, ớt, đậu đỗ thuộc họ Noctuidae. Vòng đời 35 – 70 ngày (phụ thuộc vào nhiệt độ), thời gian sâu non 15 – 22 ngày. Sâu non đẫy sức dài 36 – 45mm, màu từ xanh nhạt đến nâu vàng, hồng hoặc nâu xám tùy theo tuổi và thức ăn. Nhộng màu cánh gián nằm dưới lớp đất sâu 2 – 3cm. Ngài màu nâu vàng. Trứng hình bán cầu, màu ngọc trai.

Sâu đục vào nụ hay quả non, ăn rỗng bên trong làm nụ và quả rụng. Sâu phát sinh có thể phá hoại quanh năm, nhưng nặng nhất vào mùa xuân và đầu hè.

Phòng trừ bằng biện pháp tổng hợp: bố trí các loại rau trồng thích hợp, tôt nhất nên luân canh với lúa nước. Dùng thuốc hóa học như Sherpa, Decis, Diazino, chế phẩm BT và NPV theo chỉ dẫn.

Ghi chú: Chế phẩm BT được tạo từ vi khuẩn Bacillus thuringiesis chiếm hơn 90% doanh số bán của tất cả các chế phẩm sinh học. Chế phẩm NPV chế phẩm có chứa virut NPV của sâu xanh.

Nhện đỏ (Tetranychus spp.)

Chi nhện ký sinh trên nhiều cây trồng, họ Tetranychidae. Nhện sống tập trung ỏ mặt dưối lá bánh tẻ và lá già, tạo ra các vết vàng hoặc nâu vàng theo gân chính làm cho lá bị thủng, rụng hàng loạt.

Trứng nhện đỏ hình bán cầu, trắng nhạt bám vào mặt dưới của lá. Thời gian trứng 4 – 5 ngày. Sâu non 3 – 5 ngày, sâu non có 6 chân, màu hồng. Có 2 giai đoạn: ấu trùng có 4 đôi chân và có màu xanh hay đỏ. Thời gian ấu trùng 6 – 10 ngày. Nhện trưởng thành hình bầu dục màu đỏ hoặc xanh. Con đực nhỏ hơn con cái, con cái sống 3 tuần, đẻ 200 trứng.

Nhện đỏ sống chủ yếu ở nhiệt đới. Hại rau ngót, hại nặng trong điều kiện khô hạn. Cần kiểm tra ruộng rau thường xuyên, phát hiện sớm để phòng trừ bằng một số thuốc Comite 73 EC, Pegasus 500 sc, Ortas 5 sc theo chỉ dẫn.

Sâu vẽ bùa (Phyllocnistis citrella)

Loài sâu, họ Phyllonistidae. Vòng đời 14 – 32 ngày; thời gian trứng 2 – 4 ngày, sâu non 5-10 ngày, nhộng 6-18 ngày. Bọ trưởng thành là loài bướm nhỏ dài 2mm, màu trắng bạc, ban ngày đậu dưới mặt lá, xẩm tối mới hoạt động. Đẻ trứng hai bên gân chính trên lá non mới xòe. Trứng nhỏ, trong suốt. Sâu mới nở đục lớp biểu bì lá hút dịch bên trong tạo thành đường ngoằn ngoèo làm lá cuốn lại không còn khả năng quang hợp, qua các đường ngoằn ngoèo đó bệnh loét xâm nhập vào, làm lá rụng. Sâu đẫy sức gấp mép lá lại làm kén để hóa nhộng. Sâu phá hoại quanh năm trong vườn ươm, nặng nhất là tháng 7, 8, 9. Dùng Sherpa 25 EC 0,1% hoặc Decis 2,5 EC (0,3 – 0,4 lít/ha).

Bọ phấn (Bemisia sp)

Chi côn trùng, họ Bọ phấn (Aleyrodidae). Bọ trưởng thành dài 0,75 – 1,4mm, cánh trước và cánh sau bằng nhau. Toàn thân và cánh phủ lớp phấn trắng. Sâu non màu vàng nhạt. Nhộng giả hình bầu dục. Trông hình bầu dục có cuống, lúc dầu trong suốt sau chuyển màu vàng sáp ong rồi nâu xám. Bọ trưởng thành sống ở dưới mặt lá, khi bị động nhẹ chúng bay vút lên. Hoạt động giao phối mạnh vào lúc 5 – 6 giờ sáng và 4 – 5 giờ chiều. Một vòng đời con cái đẻ 49 – 85 trứng, đẻ thành ổ 4 – 6 quả hoặc đẻ rải rác trong mô lá.

Bọ phấn phá hại các loại rau như dưa chuột, đậu đỗ, cà chua.

Phòng trừ bằng cách vệ sinh đồng ruộng, không trồng các cây bọ phấn ưa thích gần nhau. Dùng Sherpa 20EC, karate 2,5 EC theo chỉ dẫn của cán bộ bảo vệ thực vật.

Sâu đục quả (Maruca testulatis)

Loài sâu họ Pyralidae. Sâu non gây hại nhiều cây trong thuộc họ Đậu đỗ. Gặp ở khắp Việt Nam và thế giới.

Bướm dài 10 – 13mm, cánh rộng 25 – 26mm. Thân màu vàng sáng như đồng có ánh kim. Mắt kép màu nâu gụ. Giữa cánh trước có những khoảng trong suốt không phủ vảy. Trứng hình bầu dục màu trắng. Sâu non đẫy sức dài 17mm, thân trắng ngà, lưng và bụng có nhiều đốm nâu. Nhộng dài 12 – 15mm, mới nở màu xanh nhạt sau chuyển dần thành màu vàng.

Ban ngày bướm thường đậu dưới lá cây, bụi cỏ, bụng hướng lên trên, cánh dang thẳng 2 bên. Hoạt động ban đêm, đẻ trứng vào vỏ quả hay mặt sau lá, để 2 quả chồng lên nhau. Sâu non nở ra đục một lỗ rất nhỏ ở ngoài vỏ để chui vào trong ăn thịt quả. Sâu thường nhả tơ quấn hoa lại làm tổ.

Sâu xuất hiện quanh năm trên đồng ruộng từ tháng 11 đến tháng 4 năm sau ở các loại rau; tháng 3 – 9 sổng ở hạt đậu xanh, đậu đen; ăn hại rau mồng tơi từ tháng 11 đến tháng 5 năm sau.

Muốn phòng trừ sâu đục quả phải luân canh các loại cây khác họ; thường xuyên thăm ruộng rau để sớm phát hiện và xử lý kịp thời và dùng thuốc hợp lý: trừ sâu non mới nở trước khi chúng chui vào quả.

Sâu cuốn lá đậu (Hedylepta in dicata)

Loài sâu gây hại các loại rau họ Đậu, thuộc họ Pyralidae. Bướm nhỏ, dài 7 – 11mm, toàn thân màu vàng pha nâu. Râu hình sợi chỉ mắt kép màu đen. Hai bên đỉnh đầu có chùm lông. Cánh trước hình tam giác, mép trước cánh màu vàng nâu, phía sau màu nâu sáng. Trên cánh có 3 đường vân đen chạy từ bờ trước ra bờ sau.

Sâu non lúc nhỏ màu hơi vàng, đẫy sức màu xanh trong, dài 15 – 17mm, đầu màu xanh vàng hay nâu nhạt. Đốt ngực giữa có 4 lông lồi. Bướm hoạt động về đêm đẻ trứng ở mặt sau lá. Mỗi bướm cái đẻ trung bình 50 – 100 trứng. Thòi gian trứng 3 – 7 ngày; sâu non 12-18 ngày (mùa đông đến 38 ngày); nhộng 6 – 9 ngày (mùa đông 23 ngày); bướm 3 – 5 ngày. Vòng đời 25 – 37 ngày (mùa đông 74 ngày).

Sâu phát sinh liên tục quanh năm, mỗi năm đến 10-11 lứa. Mật độ sâu cao vào tháng 3 – 5 và 9 – 10.

Sâu non ăn chất xanh làm cây chậm lớn, ra hoa kém, quả nhỏ, quả rụng sớm và thưa.

Phòng trừ bằng biện pháp tổng hợp (IPM): lợi dụng thiên địch; điều tra dự báo sự phát sinh và phát triển của sâu; phun thuốc hợp lý.